Σ' ένα παλιό αρχοντικό, σε ένα καστρόσπιτο με τα πατητήρια, τις αποθήκες, το φουρνόσπιτο και τους άλλους βοηθητικούς του χώρους, στις Αρχάνες της Κρήτης δημιουργήθηκε ο Xotaris. Ένας χώρος τέχνης. Εδώ στεγάζεται η μεγαλύτερη συλλογή Ex Libris και Χαρακτικών στην Ελλάδα.
Ο συλλέκτης Χρήστος Γιαννάκος, που ονειρεύτηκε και δημιούργησε αυτόν τον χώρο, σαν σύγχρονος ξωτάρης ταξίδεψε στον κόσμο, σε παζάρια, σε γκαλερί, σε εργαστήρια καλλιτεχνών, ανακαλύπτοντας τις ομορφιές και τα μυστικά αυτής της σπάνιας τέχνης.
Και μόνο ένας ξωτάρης θα μπορούσε να το κάνει. Άλλωστε ξωτάρης στην παραδοσιακή Κρητική διάλεκτο σημαίνει ο περιπλανώμενος. Ο ταξιδευτής. Αυτός που έρχεται έξω από εδώ, γεμάτος εμπειρίες και υλικό από τα διάφορα μέρη του κόσμου που επισκέπτεται.
Στη διώροφη γκαλερί δίπλα στα απομεινάρια των παλιών πατητηριών, όπου το σταφύλι γίνονταν κρασί, στεγάζεται η μόνιμη συλλογή και φιλοξενούνται εκθέσεις και workshops. Όμως αυτή η πανάρχαια διεργασία της ζύμωσης του οίνου, αφέθηκε να είναι εμφανής σε αυτό τον τόσο ποιητικό και μαγευτικό χώρο για να μας δείχνει πως τούτη η μαγεία συνεχίζεται.
Η μόνιμη συλλογή περιλαμβάνει χαρακτικά σύγχρονων καλλιτεχνών, κυρίως από την πρώην Ανατολική Ευρώπη, από την Κίνα, την Ιαπωνία, την Ρωσία, την Αργεντινή, την Ινδία και άλλες χώρες.
Τα χαρακτικά χωρίζονται σε δύο βασικές κατηγορίες τα Ex Libris και τα Ελεύθερα Γραφικά. Η συλλογή περιλαμβάνει πάνω από τριακόσια μοναδικά Ex Libris αφιερωμένα στον συλλέκτη, καθώς και πολλές εκατοντάδες άλλων, με ποικίλη θεματογραφία. Μοναδικά επίσης έργα τέχνης της συλλογής είναι τα επιζωγραφισμένα τυπωμένα χαρακτικά Ex Libris, αλλά και πολλά APs (Artist Proof), δηλαδή οι πρώτες εκτυπώσεις του καλλιτέχνη. Σπάνια κομμάτια της συλλογής είναι ακόμα χαρακτικά των αρχών του περασμένου αιώνα ή και παλαιότερα. Χαρακτικά καλλιτεχνών όπως του Albin Brunovsky, Oldrich Kulhanek, πολλά προσχέδια καλλιτεχνών αλλά και σχέδια, ζωγραφική και υδατογραφίες. Η συλλογή περιέχει επίσης δουλειές που έχει κάνει ο συλλέκτης σε συνεργασία με ξένους καλλιτέχνες - βιβλία χαρακτικής και portfolios.
Ο Xotaris στοχεύει σε ακόμη περισσότερα. Καταρτίζει ένα φιλόδοξο πρόγραμμα δραστηριοτήτων, εγκαινιάζοντας συνεργασίες με γνωστά Ιδρύματα, πολιτιστικούς φορείς και καλλιτέχνες της χώρας και του εξωτερικού, σχεδιάζοντας και υλοποιώντας έγκυρα εκπαιδευτικά προγράμματα, σεμινάρια, workshops.
Για την επίσκεψη στον χώρο χρειάζεται ένα μαγευτικό ταξίδι στις Αρχάνες της Κρήτης. Σε αυτή τη μικρή, κλειστή κοιλάδα, στην οποία η ανθρώπινη παρουσία κάνει την εμφάνισή της από την Ύστερη Νεολιθική περίοδο, σε μια από τις πιο σημαντικές περιοχές της Κρήτης των Μινωικών αλλά και των Βυζαντινών χρόνων, με την παραδοσιακή αρχιτεκτονική και τους απέραντους αμπελώνες.
Η γκαλερί Xotaris έχει οργανώσει υπηρεσία ειδικών ραντεβού, ώστε να μπορεί να μελετηθεί η συλλογή της από συλλέκτες και ειδικούς. Να την επισκεφτούν σχολεία και σχολές. Μα και να γίνει πηγή έμπνευσης για νέους καλλιτέχνες.
Εκ των βιβλίων σημαίνει η έκφραση και ακολουθείται από το όνομα αυτού που δηλώνει ιδιοκτήτης του βιβλίου.
Ένα είδος σφραγίδας είναι αυτό το μικρό διακοσμητικό κομμάτι χαρτιού που υπήρχε στο εσωτερικό του εξώφυλλου ή στο πίσω μέρος της σελίδας που έφερε τον τίτλο του βιβλίου.
Ένα Ex Libris δήλωνε με ευκρίνεια τον κτήτορα με το όνομά του ή το οικόσημο της οικογένειάς του.
Πολλά από αυτά συνοδεύονταν και από κάποια επιγραφή που εκφράζει τις αντιλήψεις του ιδιοκτήτη του βιβλίου.
Η εγχάραξη σχεδίων και συμβόλων σε μια σκληρή επίπεδη επιφάνεια, η οποία κατόπιν θα χρησιμεύσει ως πλάκα για την παραγωγή αντιτύπων σε χαρτί ονομάζεται Χαρακτική.
Χαρακτικά θεωρούνται τα πρωτότυπα σχέδια που έχουν τυπωθεί από μια ή περισσότερες πλάκες, με οποιαδήποτε τεχνική, εκτός από τις μηχανικές και φωτομηχανικές μεθόδους, εφόσον το σχέδιο, η χάραξη και η εκτύπωση αποτελούν έργο του ίδιου καλλιτέχνη.
Ο Όμηρος αποδίδει αρετές και πάθη όπως η ομορφιά, η δύναμη, η ανδρεία, η πονηριά, ο πόνος ή η παλικαριά στους μαχητές και των δύο πλευρών της μάχης.
Δεν έχει σημασία αν είναι Έλληνας ή Τρώας, επιτιθέμενος ή αμυνόμενος.
Το ίδιο και με τον ταξιδευτή ενάντια στα, φανταστικά και μη, προβλήματα και δυσκολίες που ο χρόνος και οι θεοί του βάζουν στο διάβα του.
Το ίδιο και με την αντιπαράθεση στον Όλυμπο όπου κάθε θεός έχει τον δικό του ευνοούμενο.
Και είναι αλληγορία το κάθε τελικό αποτέλεσμα.
Ο Οδυσσέας ξεβρασμένος στην Ιθάκη.
Το τέλος το κατακτάς καθαρός.
Μα κείτεσαι μόνος, ασυνόδευτος.
Ο Έκτορας κείτεται στην ματωμένη άμμο προκαλώντας την θλίψη και τον σεβασμό των αντιπάλων.
Ο ποιητής του προφορικού λόγου αφηγείται και εξιστορεί.
Μας θέτει ερωτήματα κρυμμένα σε εικόνες ομορφιάς μα και βίας.
Σε μάχες μα και σε συμβιβασμούς.
Σε ανθρώπινη αγκαλιά μα και σε αρπαγές.
Σε Οράματα μα και σε βίαιες μάχες.
Ελένη, η φταίχτρα.
Ο μύθος όπως τον μάθαμε στο σχολείο τρεις χιλιάδες διακόσια χρόνια μετά, ο μύθος όπως τον άκουσαν εκατοντάδες χιλιάδες πολεμιστές και πολίτες των αρχαίων ελληνικών πόλεων γύρω απ'τις φωτιές τους πριν καν αποτυπωθεί σε κείμενο, ο μύθος που μάζεψε χιλιάδες Αχαιούς στην Αυλίδα έτοιμους να σαλπάρουν για την Τροία -αυτός ο μύθος ρίχνει στην Ελένη το φταίξιμο του δεκαετούς πολέμου και των δεινών του.
Κι όμως. Στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια, η Ελένη δεν κρίνεται αρνητικά, δεν κατηγορείται, δεν διώκεται.
Η Ελένη είναι πάνω από το δίκαιο, πάνω από την ηθική, είναι ένα γεγονός της ζωής, μια δύναμη της φύσης.
Γιατί είναι όμορφη! Απλά και πειστικά και μέχρι το τέλος του χρόνου.
Όμορφη.
Αυτός ο κορυφαίος έπαινος του κάλλους θα γίνει το κληροδότημα των ομηρικών επών σε όλες τις μεγάλες διηγήσεις που θα ακολουθήσουν.
Αιτία, αφορμή ή είδωλο –η Ελένη δεν πήγε καν στην Τροία, αν πιστέψουμε την κατοπινή εξήγηση του Ευριπίδη για την αθωότητά της- η γυναίκα του Μενέλαου ανήκει στη χορεία των αθάνατων γυναικών των επών που πτυχώνουν το χοντρό ύφασμα μιας από τις λαμπρότερες πολεμικές περιπέτειες όλων των εποχών.
Η γυναίκα θεά, σύζυγος, ερωμένη, μάνα, κόρη, βασίλισσα, σκλάβα, μάντισα, πνεύμα, όλες οι γυναίκες των επών θα προσφέρονται πάντα ως έμπευση για την Τέχνη γιατί γεννήθηκαν ακριβώς την ώρα που η ζωή, με τα άπειρα μοτίβα και τις παραλλαγές της, έγινε αφήγηση, έγινε έπος.
Η ζωή είναι ωραία γιατί δεν υποτάσσεται στις απλοποιήσεις και το δόγμα.
Κανένα ζευγάρι καλού και κακού, κόλασης και παραδείσου, κλέους και δόλου, έμβιου και ανόργανου, θνητού και αθανάτου δεν θα καταφέρει να διηγηθεί την ιστορία της.
Ο μεγάλος ποιητής της Ιλιάδας και της Οδύσσειας το αισθάνεται, το διδάσκει.
Οι Αχαιοί του στέκονται μόνον ευκαιριακά απέναντι στους Τρώες του –δεν είναι οι Έλληνες απέναντι στους Βαρβάρους.
Η βλακεία του πολέμου κτυπά και τους δύο.
Και οι δύο μπορούν να καταντήσουν ή να αρθούν στο ύψος του άλλου.
Η ιστορία τον δικαιώνει. Όπως και σήμερα έτσι και τότε, η αντίθεση ανάμεσα στις δυό ακτές του Αιγαίου είναι πλαστή.
Οι Λυδοί μονάρχες εξελληνίζονται και οι Ίωνες Έλληνες γίνονται Λυδοί.
Μεταξύ αυταρχισμού και δημοκρατίας, κάθε ιστορικός χρόνος και τόπος δίνει τη δική του βαθμολογία.
Οι άνθρωποι, οι πόλεις, οι αυτοκρατορίες καταστρέφονται μέσα στην ίδια αλλοφροσύνη που θα τεκμηρίωνε την επιβίωσή τους.
Η ζωή κινείται με μυστήριους τρόπους.
Σ'αυτό το ρευστό αναπτύσσεται η Τέχνη και αυτή η συνεχής –longa- ροή είναι ίσως η μόνη ανθρώπινη σταθερά.
Ο Όμηρος το γνωρίζει.
Και παίζει όπως η ζωή και οι χορδές της. Τόξο και λύρα για τον φόνο και το τραγούδισμα της ηρωικής του φήμης.
Γοητεία και κίνδυνος από τη μίμηση του έπους στο τραγούδι των Σειρήνων.
Έπος μέσα στο έπος με τις σκηνές των αφηγήσεων μπροστά σε βασιλιάδες και τρυγητές.
Προσφορά τροφής ως τιμή προς τον αφηγητή-ήρωα και ως ελεημοσύνη προς τον επήλυδα-ζητιάνο.
Καυχησιές και τιμωρίες, πρωτόγονες εκδικήσεις και «θεϊκή» δικαιοσύνη.
Τα έχει όλα -σε κίνηση, σε διάλογο, σε εξέλιξη.
Ο Όμηρος χρησιμοποιεί την τέχνη του ως αλέτρι για να οργώσει το έδαφος της τέχνης του καθενός μας.
Δέος! Οι πρόμαχοι των ομηρικών στρατών έχουν βέβαια μια κάποια πολεμική εκπαίδευση και πείρα αλλά πως τολμά κανείς να σταθεί μπροστά σε έναν Έκτορα, σε έναν Αχιλλέα, σε έναν Αίαντα;
Πως δεν λύνονται τα γόνατα των επίστρατων μέσα στην εκωφαντική κλαγγή της σύγκρουσης;
Ποιός θεός επεμβαίνει και εμβολιάζει με ισχύ, βία, σθένος, αλκή, ανδρεία τον εξουθενωμένο μαχητή που έχει να ξαπλώσει σε μαλακό στρώμα πάνω από δέκα χρόνια;
Πόσο μακριά από την τρέλλα είναι ο καθημερινός φθορέας ανθρώπινων ζωών και νεκροπομπός συντρόφων;
Από τί είναι φτιαγμένος ο άνθρωπος που εφίππευσε για να κλέψει τα "μονόνυχα" άλογα των Τρώων, πεντακόσια χρόνια πριν τους πρώτους ιππείς και την απομυθοποίηση των τρομερών κενταύρων;
Και πως μπορεί αυτός ο ισόθεος -έστω προς στιγμήν- πρωταγωνιστής του μεγάλου ιστορικού γεγονότος να γυρίσει έτσι απλά στις φροντίδες του οίκου και του δήμου;
Πως θα προσγειωθεί χωρίς να κινδυνέψει να καταστραφεί, χωρίς να μείνει μετέωρος ή να παρασυρθεί, χωρίς να αναμετρηθεί με το μεταφυσικό;
Η Ιλιάδα διηγείται την συγκλονιστική μετάβαση του ανθρώπου προς την αθανασία του ήρωα και η Οδύσσεια την γεμάτη οδύνη επιστροφή του ήρωα στην ανθρώπινη θνητότητα.
Η πρωτοφανής διαδρομή οδηγεί στην απορία που θα κυοφορείται για μερικούς αιώνες μέσα στη μήτρα των δύο επών μέχρι να γεννηθεί ως φιλοσοφία και να μεγαλώσει ως απροκατάλυπτη επιστήμη.
Και στο μεταξύ και στο διηνεκές, αυτή η ευγενής ομηρική μήτρα θα συνεχίσει να συναιρεί τους μύθους με τις μνήμες των γεγονότων και τα βιώματα των ανθρώπων για να θερμοκοιτίζει τα γεννήματα της έντεχνης δημιουργικότητας τους.
